Istotą projektu była organizacja spotkania otwartego z osobami autorskimi literatury – transpłciowymi, niebinarnymi lub poruszającymi temat transpłciowości i niebinarności w twórczości oraz z naukowcami badającymi taką literaturę.
Spotkanie odbyło się 21 czerwca 2024 w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy przy ul. Koszykowej 26/28 w Warszawie.
Projekt zrealizowano w terminie od 1 czerwca do 15 lipca 2024 roku zgodnie z założeniami umowy o dofinansowanie w ramach programu grantowego. Przebieg projektu i rezultaty projetku, w naszej ocenie, nie odbiegają od treści wniosku (wraz z aktualizacją oferty sporządzoną i zaakceptowaną po przyznaniu dofinansowania w kwocie niższa niż wnioskowana).
Wydarzenie
Spotkanie otwarte “Czas na trans, czyli literatura transpłciowa w Polsce” odbyło się 21 czerwca 2024 w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy Bibliotece Głównej Województwa Mazowieckiego przy ul. Koszykowej 26/28 w Warszawie. Wydarzenie składało się z trzech tematycznych paneli dyskusyjnych.
17.30-18.35 SOJUSZNICZO
- Temat: „Pomiędzy” i „Ciała obce”. Jak opowiadać historie osób niebinarnych i transpłciowych?
- Gościnie: Renata Kim, Paula Szewczyk
18.40-19.25 AUTORSKO
- Temat: „Gdy słońce wypieka sny” – wszystkie trans wymiary powieści
- Gościni: Julia Durzyńska
19.30-20.40 KRYTYCZNIE
- Temat: Literatura trans. Przekraczanie cispłciowej perspektywy
- Goście: Błażej Warkocki, Jay Szpilka, Kornel Sobczak
Prowadzenie rozmów: Małgorzata Büther-Zawadzka
Osoby uczestniczące
Renata Kim (ona/jej) – dziennikarka, reportażystka, autorka podcastów „Codziennie coming out”. Właśnie wydała „Pomiędzy. Historie osób niebinarnych”.
Paula Szewczyk (ona/jej) – dziennikarka i reportażystka zajmująca się sprawami kobiet i osób LGBTQ+. Ostatnio wydała „Ciała obce. Opowieści o transpłciowości”.
Julia Durzyńska (ona/jej) – biolożka molekularna, dr hab., prof. UAM, poznanianka. Powieść „Gdy słońce wypieka sny”, która właśnie się ukazała, to jej debiut literacki.
Błażej Warkocki (on/jego/whatever) – badacz literatury z perspektywy queer, dr hab., prof.
UAM. Jest m.in. współautorem „Dezorientacji. Antologii polskiej literatury queer”.
Jay Szpilka (ona/jej) – kulturoznawczyni, dr w SWSP. Zajmuje się antropologią seksualności, studiami trans, queerem oraz punkiem. Przygotowuje książkę o trans kobiecości.
Kornel Sobczak (on/jego) – dr kulturoznawstwa, redaktor miesięcznika „Dialog”. Zajmuje się studiami nad wojną, kulturą popularną, kulturą młodzieżową oraz queerem.
Małgorzata Büther-Zawadzka (zazwyczaj ona/jej) – członkini Homokomanda, dr literaturoznawstwa, autystka, autorka zbioru wywiadów „Kobiety i LGBT-y razem za równością”.
Przebieg wydarzenia
Na sali w Bibliotece podczas spotkania obecnych było około 20 gości. Na profilu Homokomanda na Facebooku prowadzona była transmisja na żywo z możliwością komentowania i zadawania pytań.
Wśród gości na sali znalazły się między innymi pierwsza transpłciowa posłanka na Sejm RP – Anna Grodzka oraz była prezeska Fundacji Trans-Fuzja – Lalka Podobińska.
Wydarzenie było na żywo tłumaczone na Polski Język Migowy. Niezależnie od transmisji na żywo całość spotkania była nagrywana do późniejszego udostępnienia.
Sojuszniczo
W pierwszym panelu wzięły udział autorki reportaży o osobach transpłciowych i niebinarnych – Paula Szewczyk i Renata Kim. Autorki określają się jako sojuszniczki społeczności, a więc osoby, których działalność (w tym przypadku zawodowa, dziennikarska) wspiera społeczność LGBTQ+, choć same nie są osobami LGBTQ+. Punktem wyjścia rozmowy były niedawno wydane reportaże „Ciała obce. Opowieści o transpłciowości” Pauli Szewczyk i „Pomiędzy. Historie osób niebinarnych” Renaty Kim.
Panel trwał 1 godzinę.
Treść
W toku dyskusji podjęto następujące tematy:
- Motywacje do podjęcia się napisania reportażu z pozycji osoby spoza społeczności. Autorki opowiedziały o swoich wcześniejszych doświadczeniach zawodowych, które doprowadziły je do prac nad omawianymi reportażami. Podzieliły się uwagami o wątpliwościach moralnych co do podejmowania tematu przez osoby spoza społeczności, które osobiście nie doświadczyły tego co osoby niebinarne czy transpłciowe.
- Granice między uprawianiem dziennikarstwa z misją społeczną a aktywizmem. Reporterki odpowiedziały na pytanie czy czują się aktywistkami. Poruszono temat hejtu, który może je spotkać ze strony osób o transfobicznym nastawieniu – podobnie jak aktywistów, ale też innych, niekoniecznie negatywnych reakcji na pisanie osobach
LGBTQ+
- Gościnie opowiedziały o tym jak się przygotowywały do rozmów z osobami o których pisały i którym udzielały głosu w komentarzach. Paula Szewczyk wspomniała wcześniejsze szkolenie z jedną z fundacji eksperckich w temacie transpłciowości; zwróciła uwagę na pytania, których nie powinno się nie zadawać, jako zbyt intymnych, potencjalnie przekraczających granicę drugiej osoby.
- Istotny wątek rozmowy dotyczył dbałości używanie o właściwej terminologii, którego należy wymagać od osoby reporterskiej. Pojęcia używane w rozmowach i w tekście powinny być zgodne z obecnym stanem wiedzy, empatyczne i wyrażać należyty szacunek do osób. Jednocześnie autorki przytaczając historię swoich rozmów z osobami transpłciowymi zwróciły uwagę, że rozmówcy mogą wobec siebie używać innych terminów, niż te aktualnie uważane za poprawne, na przykład mówić o sobie jako osobach “transseksualnych”, a nie “transpłciowych”, mówić o “mastektomii” zamiast “rekonstrukcji klatki piersiowej”. Autorki opowiedziały jak radzą sobie w takich sytuacjach, wsłuchując się w język rozmówcy i szanując go – w szczególności w odniesieniu do wyrażenia swojej tożsamości.
- W kontekście terminologii, reporterki przedstawiły swoje – odmienne – podejścia do pisania o tematach, na które nie są jeszcze dobrze znane w społeczeństwie. Jedna z omawianych metod to słowniczek, który pomaga czytelnikowi zrozumieć potencjalnie nieznane słowa w tekście; druga – przeplatanie wywiadów z osobami ze społeczności z tekstami naukowców wyjaśniających teorię.
- Poruszono problem misdżenderingu i deadnamingu. Autorki, zaznaczywszy oczywistą niedopuszczalność takich praktyk językowych, opowiedziały o swoich doświadczeniach niezamierzonych błędów i sposobów reakcji na nie. Renata Kim posłużyła się przykładem rozmowy, w trakcie której sama popełniła kilka pomyłek stosując niewłaściwy rodzaj gramatyczny. Wyjaśniła jaki wpływ może mieć na osoby transpłciowe, jak może wpisywać się w codzienne, negatywne doświadczenia osób, dlaczego unikanie takich sytuacji jest bardzo ważne. Opisała swoje podejście do podobnych incydentów, oparte na przeproszeniu, wsłuchiwaniu się w drugą osobę i poprawieniu swojego języka, a jeśli osoba nie chce kontynuować współpracy – na uszanowaniu takiej decyzji i uznaniu swojej odpowiedzialności za błędy.
- W tym kontekście Anna Grodzka (zabierając głos w czasie pytań i uwag publiczności), podzieliła się swoim doświadczeniem i perspektywą na nieintencjonalne misdżenderowanie jej przez osoby z grona przyjaciół. Było to ciekawe uzupełnienie dyskusji, pokazujące różnorodność postaw i potrzeb osób.
- Pisanie o intymności osób. Dziennikarki podzieliły się historiami osób, które w toku wywiadów dzieliły się informacjami ze sfer życia uważanych za intymne, informacjami o swoim życiu seksualnym, zdrowiu, cielesności. Nie umniejszając wcześniej wyrażonej zasadzie, że nie należy zadawać pytań na ten temat, wyjaśniły swój pogląd, że udzielając głosu swoim rozmówcom należy starać się publikować te informacje, które sami rozmówcy uważają za ważne i którymi świadomie, z własnej inicjatywy chcą się podzielić.
- Granice interwencji reportera. Autorki podzieliły się uwagami na temat praktycznych aspektów doboru treści, w tym wyboru lub odrzucenia konkretnych rozmów w procesie pracy nad książką w taki sposób, aby nie stracić na autentyczności, na wartości merytorycznej, ale też spełnić wymogi rynku wydawniczego i potrzeby osób czytelniczych.
- Poza kontekstem ściśle reporterskim, podjęto wątek kluczowej roli afirmacji osób niebinarnych w środowisku rodzinnym.
Na sali obecna była jedna z osób, które udzieliły wywiadu do książki Pauli Szewczyk – opowiedziała kilka zdań jak o swoich wrażeniach ze współpracy nad publikacją i o tym jak się zmieniła jej sytuacja życiowa od czasu udzielenia wywiadu.
Na koniec rozmowy przewidziany był czas na pytania i uwagi ze strony publiczności. Lalka Podobińska w odniesieniu do wypowiedzi gościń opowiedziała o swoich doświadczeniach, reakcja na jej sojuszniczą działalność jako osoby cispłciowej w czasie kiedy była prezeską Fundacji Trans-Fuzja. Anna Grodzka podzieliła się uwagami na temat przypadkowego misdżenderowania. W komentarzach do transmisji na Facebooku padło pytanie o kulturowe korzyści płynące ze zjawisk transpłciowości i niebinarności co wywołało pewną dyskusję na sali,
zarówno o kulturowym obrazie płci poza dychotomicznym podziałem obecnym w zachodniej kulturze jak i zasadności samego pytania.
Autorsko
Drugą częścią wydarzenia była rozmowa z Julią Durzyńską, transpłciową autorką, na temat jej książki “Gdy słońce wypieka sny”.
Rozmowa trwała około 40 minut.
Treść
Podjęte tematy:
- Inspiracje autorki: literackie i doświadczenia z życia.
- Optymistyczna wymowa książki. Autorka wyraziła swoją intencję uniknięcia wiktymizacji osób transpłciowych w swojej twórczości.
- Przebieg prac nad książką w kontekście życiowej sytuacji autorki. Twórczyni odniosła się do czasu powstania książki – część powieści wiele lat temu, kiedy autorka była jeszcze przed tranzycją, część stosunkowo niedawno, w czasie pandemii.
- Nowe publikacje związane z tematyką osób transpłciowy i ogólniej LGBTQ+. Autorka podzieliła się swoją listą książek, które może polecić i tych, które ma zamiar przeczytać w najbliższej przyszłości.
- Złożoność biologicznego opisu płci i transpłciowości. Autorka skomentowała transfobiczne wypowiedzi odwołujące się rzekomo do biologii, a w istocie wynikają, przynajmniej po części, z nieznajomości biologicznych aspektów pojęcia płci.
Gościni odpowiedziała na pytanie z publiczności jak książka była odbierana w środowisku autorki, czy była elementem coming outu. Autorka opowiedziała krótko o swoim doświadczeniu tranzycji, coming outu wiele lat przed publikacją książki i o reakcjach z jakimi się spotkała w środowisku akademickim, w którym pracuje.
Krytycznie
Ostatni panel dotyczył zagadnień krytyki literackiej. Miał nieco bardziej teoretyczny, naukowy profil.
Panel trwał około 1 godziny i 10 minut.
Treść
Zagadnienia omawiane w toku dyskusji obejmowały:
- Definicje literatury transpłciowej. Możliwe ujęcia tej kategori przez pryzmat bądź osoby autorskiej (literatura tworzone przez osoby transpłciowe), bądź odbiorców (literatura pisana dla osób transpłciowych), tematu (literatura poruszająca temat transpłciowości), czy jakiejś kombinacji tych kryteriów. Uwagi o teoretycznych i pragmatycznych konsekwencjach poszczególnych rozwiązań.
- Historia analogicznych dyskusji o pojęciach “literatury kobiecej”, “feministycznej”, “gejowskiej”, “lesbijskiej” z lat 90. i 2000.
- Nurty w światowej literaturze trans, popularne motywy, na przykład “sad literary transwoman”.
- Przykłady popularnych utworów amerykańskiej literatury trans, ich tłumaczenia i odbiór w Polsce.
- Różnorodność gatunkowa literatury trans. Przykłady powieści fantasy, science fiction, młodzieżowych, romansów, które mieszczą się w kategorii literatury trans, niezależnie od tego czy posługują się kategoriami tożsamościowymi.
- Queerowanie gatunku literatury young adult. Literatura trans czerpiąca z tradycji Polskiej powieści młodzieżowej z czasów PRL. Dyskusja nad tezą o literaturze pocieszycielskiej
– powieści trans, czy ogólniej, z motywami LGBTQ+ mogą znajdować odbiorców nie wśród dzisiejszych nastolatków, ale wśród millenialsów, którzy nie mieli dostępu do takiej literatury w okresie dojrzewania.
- Czy powieść trans musi być smutna lub tragikomiczna? Dyskusja o potencjale tragikomicznego ujmowania okoliczności z życia osób trans w opozycji do projektu “naprawy życia” osób trans przez literaturę.
- Problemy tłumaczenia na język polski. Przykład trudności we właściwym oddaniu pojęć z hiszpańskojęzycznej powieści o życiu osób trans w argentyńskiej faweli za pomocą pojęć wykształconych w Polskiej “literaturze gejowskiej”.
Zapis spotkania
Nagranie spotkania wraz z tłumaczeniem z napisami jest dostępne
- na platformie Youtube: https://youtu.be/sOKi4DlX4E8
- na Facebooku: https://fb.watch/tMZudlZXSy/
Nagranie nie jest zapisem relacji na żywo. Jest zmontowane z materiału nagranego z kilku kamer. Jedna z kamer była umieszczonej na wprost stanowiska tłumaczek Polskiego Języka Migowego – przez cały czas trwania spotkania, wykadrowanej zgodnie z zaleceniami tłumaczek aby skutecznie obejmować cały zakres gestów PJM.
Napisy zostały poddane korekcie przez prowadzącą spotkanie, aby uniknąć błędów, które mogły umknąć osobie odpowiedzialnej za montaż. Język spotkania był specyficzny, obejmował wiele niszowych pojęć, obcych nazwisk i nazw własnych więc prowadząca spotkanie, jako ekspertka w dziedzinie i czynna uczestniczka jest osobą najbardziej kompetentną do zapewnienia spójności i jakości napisów. Napisy w formacie vtt stanowią Załącznik 12.
Film trwa 2 godziny i 51 minut
